MACHUNGU YA VIJIJI VYA UJAMAA 1973,74

Vita vya wafanyabiashara(machinga) na Serikali ni machungu ya mwaka 1973, 74

Kwa miaka 50 sasa tangu uhuru wa Tanzania, mwaka 1961, watanzania wamepitia katika mifumo ya uongozi wa Viongozi wanne, ambao kila mmoja katika harakati zake za kutaka kuwapendezesha wananchi wake, alichomoza na kauli mbiu na mikakati yake ambayo kwa sehemu ililenga na kukusudia ama kuleta mbadiliko ambayo aliona kuwa huenda yalikuwa ni mapungufu wakati wa uongozi uliopita kabla yake, au kuja na jambo jipya.

Hayati Mwalimu JK Nyrere, yeye baada ya kuwatoa wananchi wa Tanzania kutoka kwenye makucha ya ukoloni ya Waingereza Mwaka 1961, atakumbukwa sana na mpango wake wa Vijiji vya Ujamaa vya mwaka 1973, 74, Mwingine aliyepokea kijiti hicho mwaka1985 – 1995 ni Mzee Ally Hassan Mwinyi, aliyeibuka na Ruksa, hadi akabatizwa “mzee wa ruksa,” miaka kumi baadaye, 1995 – 2005, alifuatia mwingine na sera yake ya “Uwazi na ukweli,” naye siyo mwingine ni rais wa awamu ya tatu, Benjamin William Mkapa.

Rais mwingine aliyefuata baada ya hapo ambaye ndiye yupo madarakani hadi sasa akijaribu kukusanya mawazo yote ya wenzake watatu, waliomtangulia, ili kuyaweka sawa mawazo yao, huku akikutana na changamoto nyingi ni; Jakaya Mrisho Kikwete, na kaulimbiu zake tatu, Hari mpya, Nguvu mpya na Kasi mpya, alipofikia nusu ya mhula wa utawala wake, nadhani alipoona pengine kuna mafanikio kidogo akachomoza tena na; “Hari mpya, Nguvu mpya na Kasi zaidi,” na kama haitoshi akaja na “Maisha bora kwa kila mtanzania!”

Baadhi ya watanzania waliozaliwa katika kipindi cha nyuma, kabla ya miaka ya 70, watakumbuka shuruba, adha na machungu waliyokutana nayo, wakati wa kuundwa kwa Ujamaa vijijini, ambapo jamii waliokuwa wakiishi kwenye maeneo yao mashambani (scattered areas) wakati huo, kabla na wakati wa uhuru 1961, walihamishwa na kulundikwa pamoja kama vile uyoga, kwa kile kilichoelezwa kwamba ni kutengeneza mfumo mzuri wenye miundombinu utakaowezesha kutoa huduma za muhimu kwa wepesi.

Kwa mtazamo wangu mimi, mpango wa Hayati Mwalimu Julius Kambarage Nyerere, haukuwa mbaya, ila tu ulikosa uendelezaji (implementation), kwani wakati huo aliposhika madaraka kutoka kwenye makucha ya wakoloni, Waingereza, hakukuwa na vijiji, kata, Tarafa wala miji mikubwa kama Dar es Salaam, tuliyonayo hivi sasa.

Jamii ya watu waliishi maporini tena shughuli zao kubwa ilikuwa ni uwindaji, kufuga na baadhi walijishughulisha na uvuvi, mfano mzuri ni jamii ya Watindiga, Wamasonjo, Wadaatoga, Wabarbaig na wanao fanana nao ambao hadi sasa mpango wa kuwatowa maporini haukuweza kuwafikia ipasavyo, japo kuna mikakati ule wa mwaka 1973, 74 inayoendelea kutekelezwa kwao hadi sasa.

Kwa mtazamo wangu, mpango wa Hayati Nyerere, wa uundwaji wa Vijiji vya Ujamaa (socialist Villages), ambao baadae ulizaa ujamaa na kujitegemea (Self Reliance), ulitiliwa mkazo na kiongozi aliyekuwa Waziri wake mkuu wakati huo, Hayati Rashid Mfaume Kawawa, kwa hari kubwa sana na utekelezwaji wake ulifanikiwa japo kwa maumivu makubwa sana.

Katika kipindi hicho, nilikuwa na umri mdogo sana, sikuweza kuona na sikuwa na kumbukumbu ya kutosha kuweza kujua yaliyojiri wakati huo, lakini ninao ujasiri wa kuelezea haya kutokana na historia niliyosimuliwa na wazazi wangu hao kuhusu mpango huo, wakati nilipoanza kupata ufahamu wa kutosha wa kutambua mema na mabaya.

Baadae nilipopelekwa kuanza shule ya msingi miaka ya 19 baada ya uhuru, kwa sehemu nilionja vuguvugu la mpango wa vijiji vya ujamaa, kwani bado mjenzi mkuu wa mpango huo Rais wa awamu ya kwanza hayati J.K. Nyerere, alikuwa bado anashika hatamu na wakati huo alihakikisha kwamba, kile alichokiaanzisha kinatekelezwa barabara. “Walilazimika kuhama na watoto, kuku, vitanda na mifugo bila kujua wanakokwenda na kuishia maporini ”.

Kwa ujumla operesheni vijiji ilisababisha mateso yasiyoelezeka. Wajawazito walijifungulia porini, watu waliliwa na wanyamapori na kuumwa na wadudu achilia mbali kunyeshewa na mvua wakiwa wanalala chini ya miti.

Haikushangaza kwamba mwishoni mwa mwaka 1974, takwimu zilizopo zaonyesha kuwa vijiji 5,000 vilikuwa vimesajiliwa vikiwa na jumla wakazi millioni 2.5.

Kwa ujumla wake kati ya mwaka 1973 na 1975 jumla watu milioni 9 walikuwa wamehamishwa, wengi wao kwa nguvu, kutoka vijiji vyao vya asili na kulundikwa kwenye vijiji vya ujamaa mithili ya wakimbizi. Mpango wa serakali ukiwa ni kila kijiji kukaliwa na familia takriban 250.

Ilipofika mwaka 1979, serikali ilitangaza rasmi kwamba watu milioni 14.9 sawa na asimilia 87 ya Watanzania wote, walikuwa wamehamishiwa kwenye “vijiji vya ujamaa” vipatavyo 8,299.

Athari za operesheni vijiji siyo kwamba malengo yote hayakufikiwa bali watu walirundikwa kwenye maeneo ambayo hayakuwa yamefanyiwa utafiti kuwa yanafaa kwa makazi. Matokeo yake uzalishaji wa mazao yote ya chakula na biashara ulianguka.

Msimu wa 1974/75 ulikuwa ni msimu wa njaa kubwa kiasi cha watu kuponea unga wa njano kutoka Marekani. Viwanda vya korosho vilivyokuwa vikijengwa wakati huo kwa mkopo wa Benki ya Dunia, vilibakia magofu hadi leo baada ya mashamba ya korosho kugeuka mapori baada ya watu kuhamishwa.

Sera ya Azimio la Arusha ya Mwaka 1967, ililenga kuendeleza mpango huo ambao ulianza kazi baadae mwaka 1973, 74 ambapo wazazi walihamasishwa kulima katika mashamba ya vijiji vya ujamaa, halikadhalika wanafunzi nao walikwenda kupalilia katika mashamba hayo. Kingine nilichokishuhudia ni pamoja na adhabu waliyopata wale waliojitenga kushirikiana ama kutohudhuria katika mashamba ya ushirika, walichapwa viboko na wengine walichukuliwa mifugo yao kama moja ya fidia.

Wazee waliokuwepo wakati huo, ambao wengi wao ni vikongwe sasa, pamoja na watoto wao ambao sasa ni watu wenye umri mkubwa, watakubaliana nami kuwa, walipitishwa katika kipindi kigumu, ambacho walitakiwa kufanya maamuzi magumu, ambayo kwa sehemu fulani hawakukubaliana nayo kabisa, baadhi ya watu walipoteza maisha yao kwa kuliwa na simba, wengine kutokana na wingi wa watu(population), walikufa kwa magonjwa baada ya kuhamishwa na kulundikwa katika sehemu moja pasipo kujengewa nyumba wala uangalizi wowote wa msingi

Wajenzi wazuri wa hoja na wanafalsafa wanasema: “hakuna jambo zuri linalotendeka popote posipo kuwa na maumivu,” usemi huo unafanana sana na ule usemao; “magomvi ni chanzo cha maendeleo,” (Crisis is the source of development).

Wakati wa utekelezwaji wa mpango huo, wengi walimchukia sana Mwalimu na waziri wake mkuu aliyekuwepo awamu hiyo, hayati Mfaume Kawawa, sawasawa na ilivyo kwa baadhi ya viongozi wanaojaribu kutekeleza mpango wa kuwaondoa wafanyabiashara kwenye maeneo yao waliyoyazoea na kuwaacha kama yatima bila kuwaelekeza mahali pengine panapowafaa kwa biashara, wanavyo pambana kufa na kupona kupinga kuondolewa kwenye maeneo yao.

Siyo kwamba napingana kabisa na mpango huu wa Serikali, ninacho kifahamu hiyo ni moja ya utekelezaji wa sera zao na kutimiliza ahadi walizowaahidi wananchi wao, wakati wa kampeni za uchaguzi wa utekelezwaji wa mpango wao mrefu wa kuwaletea maendeleo.

Pamoja na yote hayo lakini nadhani kuna sababu ya kurejea nyuma kwenye mpango wa misingi ya Mwalimu Nyerere wa Mwaka 1974, uliolenga kuwaondoa watu katika maeneo yao ya shamba (scattered area) na kuwalundika sehemu moja kama uyoga(vijiji vya ujamaa), na baadaye watengeneze vijiji, miji na jiji kama tuonavyo leo.

Baada ya mpango huo kukamilika japo kwa shida na maumivu makubwa, sasa jamii ya watanzania waliishi kama ndugu moja, jamaa moja, na hata nyumba zao zinavyoonekana katika miji mikubwa na midogo, vijiji, kata, tarafa, wilaya na mikoa na katka sehemu mbalimbali hapa nchini ni kirafiki sana, nyumba zimsogeleana kama uyoga uliojiotea pasipo plani yoyote, sijui kama serikali walifikiria kwa kina kwamba hali hii ingekuwa hivi baada ya miaka kadhaa.

Kuna wakati Serikali inafanya maamuzi mengine ambayo yanapingana sana na mipango yao hasa yanayolenga kuleta maendeleo kwa wananchi wao. Katika ujenzi wa hoja hii, hivi kuna sababu gani kwa serikali hiyo moja kuwatoa watu wake maporini na kuwaleta kuishi sehemu moja wakati huo huo, baada ya muda wanapanga kuwaondoa kutoka sehemu moja(mijini) bila kuelekezwa wapi pa kwenda.

Mpango wa hayati Mwalimu Nyerere, ulilenga hasa kuwatoa watu katika utengano wa makabila na kuwaleta kuwa jamii moja inayopendana, inayofanya kazi kwa ushirikiano na kuondokana na vita vya koo na makabila, ambayo kwa sehemu imefanikiwa, japo katika baadhi za sehemu kama vile Mkoa wa Mara, alipotoka Mkuu huyo wa nchi wilayani Tarime, hali bado ni tete, hii nadhani kwa Tarime mpango huo ulikuwa ni mgumu kufanikiwa sana kutokana na andiko lisemalo; “Nabii hapati heshima nyumbani kwake.”

Ukitaka kuamini kuwa Serikali inaendeleza mpango wa Mwalimu Nyerere, kwa mtazamo tofauti, tazama yanayotokea hivi sasa katika baadhi ya miji mikubwa kama vile Dar es Salaam, Mbeya, Arusha na kwingineko, kwa kile wanachodai kuwa wanatekeleza mipango yao ya muda mrefu(long plan), ya kuleta maendelea hasa mabarabarani, ambapo watoto, wajukuu na vitukuu wa wazazi waliohamishwa kutoka maporini na kukusanywa katika miji, wanarejeshwa tena kukumbukia machungu na mateso yaliyowapata wazazi wao mwaka wa 1973,74.

Nadhani wakati wa uundwaji wa mpango huo wa hamisha watu kwenye maeneo yao ya mashamba, hakukuwepo na wataalamu wa kutosha wa kuchambua faida na hasira, na ndiyo maana katika mpango wa serikali wa kuwabomolea watu na kuwahamisha kutoka kwenye makazi yao, na sehemu wanapojitafutia riziki mijini, kwa ajili ya upanuzi wa barabara inaleta mtafaruku mkubwa.

Kwa mtazamo wangu najisikia haya kusema serikali haiko makini(smart) katika kupanga mambo yake, na kuwa wanapaswa kuwajibika kwa wananchi wake katika maamuzi yote yanaamuliwa wakati huu, hebu fikiria nyumba zile zilizojengwa na NSSF kama uyoga, kule Dodoma, utakuja sikia baada ya miaka kadhaa tu, zinabomolewa tena kwa ajili ya aidha upanuzi wa barabara ama kwa jambo fulani, sasa tujiulize serikali inapopanga mipango yake wanakuwa hawana maono ya baadae ama wanamakusudi mabaya kuwatesa tu raia wake?

Wakumbuke kwamba yale wayafanyayo wakati huu wa sasa, unawasababisha raia kukosa imani nao, na ndio maana wanawekwa katika mazingira magumu wakati wa utekelezaji wa mipango yao ambayo kwa sehemu inaonekana kulenga kuleta maendeleo kwa taifa.

Nadhani kama wangekuwa ni watu makini, haya majengo makubwa na ya heshima ya serikali yangejengwa kwenye maeneo yaliyo wazi ambayo hayajakaliwa na watu, ndipo watangaze mpango wa bomoabomoa au hamisha, badala ya kuwahamisha kwa mabavu pasipo mpango maalum na yakinifu unaowaacha wakiishi katika mahema, huku wakiteseka bila mahitaji muhimu ya lazima; mfano mzuri Mabwepande.

Kisaikolojia baada ya Vjiji vya Ujamaa mwaka 1974, watanzania sasa wamejijenga kuishi kimjini mjini, maisha yao yote na shuguli zao zinazowaletea kipato zinategemea penye mkusanyiko wa watu, wanategemeana kila mmoja, na ndio maana ni vigumu sana kuwaondoa na kuwapeleka kwenye mazingira mapya. Mtu mmoja aliwahi kuniambia; “Huwezi kuniondoa mashambani ukanileta mji, halafu unitangazie kunirudisha nilikotoka sikubali hata kidogo.”

Yale yanayowapata wakazi wa miji ya Dar es Salaam, Mbeya, nk, yasije yakawapata wenzetu wanaoishi porini sasa, Wadaatoga, Wamasonjo, Watindiga, na Wahadzabe. Na shauri wajengewe kwanza maeneo na kuwekewa miundombinu imara ndipo mpango wa kuwahamisha kwenye maeneo waliyoyazoea ufanyike, la sivyo waachwe waendelee kuponda maisha yao kama walivyo zoea maporini.